————ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་གྱིས་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་འཐབ་ཇུས་སྤེལ་བར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་འཁང་ར་བྱས་པ་གླེང་བ། 

ཨ་མེ་རི་ཀའི་སྲིད་འཛིན་གྱིས་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་འཐབ་ཇུས་ཞེས་པའི་ཡིག་ཆ་སྤེལ་བ་དེ་ལམ་སྲོལ་ཞིག་ཡིན། འོན་ཀྱང་། སྤྱི་ཟླ ༡༢ པའི་ཚེས༡༨རེས་གཟའ་ཟླ་བའི་ཉིན། ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་དགྲ་ནོན་ཁྲོ་འབར་གྱིས་སྤེལ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་འཐབ་ཇུས་ཡིག་ཆ་དེ་སྔོན་བྱོན་སྲིད་འཛིན་རྣམ་པ་དང་ཅུང་ཐ་དད་པ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། ཁོང་གིས་ཚིག་སྦྱོར་རྩུབ་མོས་རྒྱ་ནག་དང་ཨུ་རུ་སུ་གཉིས་ནི“ཨ་རིའི་ཁེ་ཕན་ལ་གནོན་གཙིར་དང་བཀག་སྐྱིལ”བྱས་ཚུལ་སུན་འབྱིན་དང་ཁ་རྡུང་བཏང་འདུག → མུ་མཐུད་ཀློག

བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་བ་དྲུག་གི་ཞི་བའི་ངོ་རྒོལ་ལས་འགུལ་གྱིས་འཇར་མཱ་ནེའི་རྐང་རྩེད་སྤོ་ལོ་མཐུན་ཚོགས་དང་རྒྱ་ནག་དེང་གཞུང་བར་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་ཟིང་ཆ་མི་ཆུང་བ་ཞིག་བསླངས་ཡོད་ལ། དོན་དངོས་སུ་དེ་ནི་ལུས་རྩལ་ཙམ་མིན་པར་སྤྱི་འབྲེལ་འགུལ་སྐྱོད་ཅིག་ཡིན་ཞིང་། ཁ་གསལ་བོར་བཤད་ན་སྒོར་མོ་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནད་དོན་འབའ་ཞིག་ལས་མ་འདས།

བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཡོད་དོ། བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་བ་ཕོ་མོ་དྲུག་གིས་ལྟད་མོ་བའི་སྟེགས་བུའི་སྟེང་ནས་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་དར་ལུས་སྟེང་གོན་ནས་ཞི་བའི་ངོ་རྒོལ་གྱི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན་པ་ཙམ་གྱིས་སྟོབས་ཆེན་རྒྱ་ནག་མཐའ་སྐྲོད་བཏང་བ་རེད། དེ་ནི་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཀྱི་རྟེན་འབྲེལ་ཞུ་འོས་པ་ཞིག་ཅི་ལ་མིན། → མུ་མཐུད་ཀློག

པེ་ཅིང་གཞུང་གིས་རྒྱ་ནག་ཤེས་མཁན་ཞེས་འབོད་པའི་ཨ་མེ་རི་ཀའི་རིག་པ་བ་སྐུ་ཞབས་ཌ་ཝེ་ཌི ཞམ་བྷ་གྷི(David Shambaugh )ལགས་ཀྱིས་ཉེ་ལམ་རྒྱལ་ས་ཝ་ཞིན་ཊོན་ན་ཡོད་པའི་སློབ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གཏམ་བཤད་སྐབས། རྒྱ་ནག་གུང་ཁྲན་ཚོགས་པའི་ཚོགས་ཆེན ༡༩ པའི་རྗེས་སུ། རྒྱ་ནག་གི་དབུ་ཁྲིད་ཞི་ཅིན་ཕེང་ལ་བལྟོས་མེད་ཀྱི་དབང་ཆ་ཐོབ་ནས་ཚད་མཐོ་བའི་སྲིད་དབང་སྒེར་སྡེམ་པ་དེ་ཆགས་སྟབས།  ཁྱིམ་བདག་གི་རྣམ་པའི་སྒེར་གཅོད་ལམ་ལུགས་ཡང་བསྐྱར་རྒྱ་ནག་ཏུ་གསོན་ཤུགས་རྒྱས་པ་རེད། དེ་མིན། རུལ་སུངས་ལ་རྡུང་རྡེག་གི་ལས་འགུལ་ལ་རྐྱེན་བྱས་ནས། རྒྱ་ནག་གི་ཆབ་སྲིད་ཁོར་ཡུག་ན་འཇིགས་སྐྲག་གི་རིག་གནས་ཤིག་ཁྱབ་ཡོད་པས། རྒྱ་ནག་གི་དེ་སྔའི་ཆེད་མཁས་པའི་རྒྱལ་ཁབ་སྐྱོང་པའི་མ་དཔེ་དེ་ཡལ་ནས་ལམ་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་མེད་པར་རེངས་པོར་གྱུར་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་འདུག → མུ་མཐུད་ཀློག

སྐབས་ཤིག་གི་རིང་འ་འུར་ཟང་ཟིང་ཆེ་བའི་རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་གུང་ཁྲན་ཚོགས་པའི་ཚོགས་ཆེན ༡༩ པ་དེ་ཚོགས་ཞུགས་པ ༢༢༨༧ གྱི་ཐལ་མོའི་རྡེབ་སྒྲ་དང་ཏང་གི་མགྲིན་ཚབ་སྨྱན་བྱད་ཁག་གི་བསྟོད་དབྱངས་ཁྲོད་མཇུག་བསྒྲིལ་ནས་བདུན་ཕྲག་གསུམ་ལྷག་ཕྱིན་ཡང་། ཚོགས་ཆེན ༡༩ པའི་སྟེང་ཞི་ཅིང་ཕེང་གི་ཐོབ་ཤོར་དང་། ཆབ་སྲིད་ཚོགས་པའི་བར་གྱི་འགལ་ཟླ། ཆབ་སྲིད་རྒད་པོ་ཚོའི་ཤུགས་རྐྱེན་རྫོགས་ཡོད་མེད། ཆེས་མཐོའི་དབུ་ཁྲིད་གསར་བ་དག་གི་རྒྱབ་ལྗོངས་ལས་མ་འོངས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཆབ་སྲིད་སྐྱོང་ལུགས་དང་ཁ་ཕྱོགས་ཐད་ཀྱི་ཚོད་དཔག དེ་མིན་ཞི་ཅིན་ཕེང་ལ་བལྟོས་མེད་ཀྱི་དབང་ཆ་ཐོབ་པས་བོད་དོན་སེལ་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཡོད་མེད་ལ་སོགས་པའི་ཐད་ཀྱི་རྩོད་གླེང་ད་དུང་ཡང་འཇགས་མེད།  གཤམ་དུ་རང་སྣང་གང་ཤར་གྱི་བསམ་ཚུལ་འགའ་ཡི་གེར་བཀོད་འདོད་བྱུང་། → མུ་མཐུད་ཀློག

ཞིན་ཧྭ་གསར་ལས་ཁང་གི་འགན་འཛིན་གྱིས་རྩོམ་ཡིག་སྤེལ་ནས། ཚོགས་ཆེན ༡༩ བའི་སྔོན་གྱི་མི་དོན་ནང་མོལ་དང་གྲབས་གཤོམ་གྱི་གསར་གཏོད་ཆེན་པོ་ཞིག་ནི། མི་རེ་རེ་བྱས་ནས་གླེང་མོལ་བརྒྱུད་དཔྱད་ཞིབ་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་ཚུགས་པ་དེ་ཡིན་ཞེས་ཞི་ཅིན་ཕེང་གིས་ཁོང་གི་ལག་འོག་གི་མི་སྣ་འདེམས་སྒྲུག་བྱེད་སྟངས་ཕྱིར་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད། → མུ་མཐུད་ཀློག

རྒྱ་ནག་དམར་པོ་གཞུང་གི་དབང་བསྒྱུར་འོག་གི་བོད་ཀྱི་དགོན་སྡེ་ཁག་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གོ་དོན་ལྟར་ནང་བསྟན་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་བྱེད་སའི་བསྟི་གནས་ཀྱི་ངོ་བོར་འགྱུར་བ་ཐེབས་ནས། ཕྱེད་དགོན་པ་དང་ཕྱེད་ཏང་གི་སློབ་གྲྭ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད།
དེ་ཡང་སྤྱི་ཟླ ༩ ཚེས ༢༩ ཉིན། བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་འཐབ་ཕྱོགས་གཅིག་གྱུར་ལས་ཁང་གི་འགན་འཛིན་གཞོན་པ་ཝུ་ཆིན་ཇུན་ཟེར་བས “ཏང་གི་ཚོགས་ཆེན་བཅུ་དགུ་བར་དགའ་བསུ་དང་། → མུ་མཐུད་ཀློག

ལྔ་དང་ལྔ་བཅུའི་ཚོགས་འདུ་འདི་བཞིན་དབུས་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་བཀའ་ཤག་གིས་གོ་སྒྲིག་གནང་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཚེས ༦ ནས ༨ བར་འཚོགས་བཞིན་པའི་ཚོགས་འདུ་དེར་རྒྱལ་ཁབ ༢༡ ནས་ཆབ་སྲིད་འཐབ་ཇུས་པ་དང་། སྲིད་དོན་པ། ལས་འགུལ་བ་སོགས་མྱི ༡༨༥ མཉམ་ཞུགས་གནང་ཡོད་པ་རེད།
ཟླ ༡༠ ཚེས ༧ ཉིན ༧སྤྱི་ནོར༧གོང་ས་རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་བཞུགས་སྒར་དྷ་རམ་ས་ལའི་པ་ཝི་ལི་ཡོན་མགྲོན་ཁང་དུ་བསྐོངས་པའི་ལྔ་དང་ལྔ་བཅུའི་ཚོགས་འདུར་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས་གནང་མཛད་ནས་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་ཟབ་མོ་གནང་ཡོད་པ་དང་། → མུ་མཐུད་ཀློག

ཨ་མེ་རི་ཀའི་སྲིད་འཛིན་དགྲ་ནོན་ཁྲོ་འབར་མཆོག་གིས་འཛམ་གླིང་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱལ་ཚོགས་ཀྱི་ལོ་འཁོར་ཚོགས་ཆེན་སྟེང “རྡུལ་ཕྲན་མཚོན་ཆ་ཅན་གྱི་བྱང་ཀོ་རི་ཡ་རྩ་མེད་དུ་གཏོང་རྒྱུའི”སྡིགས་ར་སྐུལ་བར། བྱང་ཀོ་རི་ཡའི་སྲིད་འཛིན་ཀེམ་ཅོང་ཨུན་གྱིས་ཐད་ཀར་ཨ་ལན་སློག་འདུག → མུ་མཐུད་ཀློག

མིང་ལ་ཁཱ་སི་ནི(Cassini)ཟེར་བའི་ཨ་མེ་རི་ཀའི་འཇིག་རྟེན་འཕུར་གྲུས་ལོ ༢༠ རིང་གི་རྟོག་ཞིབ་ཀྱི་ལས་འགན་ལེགས་པར་འགྲུབ་རྗེས། ཚེ་སྲོག་གི་ལྷག་མ་ཁོང་མོ་དགའ་ས་དང་དུངས་སའི་རྒྱུ་སྐར་ཕུར་བུའི་མཁའ་དབྱིངས་སུ་འཐིམ།
སྤྱི་ཟླ ༩ ཚེས ༡༥ ཉིན། ཨ་མེ་རི་ཀའི་ཁཱ་ལི་ཧྥུ་ནེ་ཡ་མངའ་སྡེ་རུ་ཆགས་པའི་ཨ་རི་མཁའ་དབྱིངས་འགྲུལ་སྐྱོད་རིག་རྩལ་ལས་ཁང་གི་རླུང་འབུད་ཚོད་ལྟ་ལྟེ་གནས་ཁང་དུ། ཁཱ་སི་ནི་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་འགན་འཛིན་སྐུ་ཞབས་མཱ་ཙི(Metz)ལགས་ཀྱིས་སྐད་གདངས་མཐོན་པས། མཁའ་དབྱིངས་འགྲུལ་སྐྱོད་ཁཱ་སི་ནི་འཕུར་གྲུའི་བརྡ་རྟགས་ཡལ་ཟིན་པ་རེད། སྐར་ཆ ༤༥འི་རྗེས་སུ། ཁཱ་སི་ནི་འཕུར་གྲུ་དུས་གཏན་དུ་ཡལ་འགྲོ། ཞེས་གསལ་བསྒྲགས་གནང་འདུག → མུ་མཐུད་ཀློག

གནའ་བོའི་གྷི་རི་སེའི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཐུ་སི་ཌ་ཌི་སི(Thucydides)ལགས་ཀྱིས། དུས་ཡུན་གང་མཚམས་ཤིག་ཏུ་འཛམ་གླིང་གི་དབུ་ཁྲིད་ཆགས་པའི་སྟོབས་ཆེན་རྒྱལ་ཁབ་དེ་དང་། གློ་བུར་ངང་དར་ཞིང་རྒྱས་པའི་གསར་བྱུང་གི་བཙན་དབང་རྒྱལ་ཁབ་གང་ཞིག་གི་བར་རྩོད་པ་ལངས་དུས། དུས་རབས་ལྔ་བའི་ཨ་ཐེན་སི(Athens)དར་ཞིང་རྒྱས་སྟབས། སྐམ་སའི་བཙན་རྒྱལ་སི་པར་ཐ(Sparta)ཡི་དོགས་པ་བསླངས་ནས་པྲོག་རྩོད་ཀྱི་གཡུལ་ལ་ཞུགས་པ་ཇི་བཞིན། ཕལ་མོ་ཆེ་གཡུལ་འགྱེད་ཀྱིས་མཇུག་བསྡུས་ཡོད་པར་འདོད།

ཕྱི་རབས་པས་ངང་ཚུལ་དེ་ལ“ཐུ་སི་ཌ་ཌི་སི་གབ་ཁུང”(Thucydides Trap) ཞེས་འབོད།

ཨ་ཐེན་སི་དང་སི་པར་ཐ་གཉིས་ཀྱིས་མི་ལོ ༣༠འི་རིང་བསྟུད་མར་འཐབ་རྗེས། མཇུག་མཐར་གཉིས་ཀ་ཉམས་དམས་སུ་ཕྱིན་པ་རེད།

མི་བུ་དག་གིས་དོ་སྣང་མ་བྱས་པ་མ་གཏོགས། འོ་སྐོལ་གྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ལོ་རྒྱུས་ཡང་ནས་ཡང་དུ་བསྐྱར་ཟློས་ཀྱིས་མངོན་གྱིན་ཡོད། → མུ་མཐུད་ཀློག